Medezeggenschap kan uiteenlopende vormen aannemen. De meeste organisaties starten als een klein, beginnend bedrijf. Inspraak van werknemers vindt in dat geval plaats in de wandelgangen of bij het koffiezetapparaat. Als de organisatie groeit, wordt de medezeggenschap steeds meer geformaliseerd. Op grond van de Wet op de ondernemingsraden (WOR) is een ondernemer verplicht een ondernemingsraad in te stellen als er 50 of meer werknemers in de onderneming werkzaam zijn. Wanneer de ondernemingsraad eenmaal ingesteld is, ontwikkelt de medezeggenschap zich – als het goed is – verder door. Het veelgehoorde ultieme doel daarbij is participatieve medezeggenschap. Hoe verder de medezeggenschap zich ontwikkelt, hoe invloedrijker die doorgaans wordt.
Stadia
In dit kader wordt ook wel gesproken van verschillende stadia van medezeggenschap. Het eerste stadium betreft de informele medezeggenschap: de eerder genoemde medezeggenschap bij het koffieapparaat. In het tweede stadium wordt deze informele medezeggenschap geformaliseerd. Vanaf dat moment is er een wettelijk medezeggenschapsorgaan: de rechten en verplichtingen uit de WOR worden van toepassing. Vaak zien we dat beide partijen in dit stadium nog vrij krampachtig aan de WOR vasthouden. Medezeggenschapsrechten worden (meestal) wel nageleefd, maar de ondernemingsraad handelt vaak nog reactief: de ondernemer is doorgaans in de lead. Partijen staan meer tegenover elkaar, dan dat zij samenwerken. Betrokkenheid van de achterban is vaak – zeker in grotere organisaties – nog beperkt. Kortom: de ondernemingsraad oefent zijn formele rechten uit, maar er worden nog geen extra stappen gezet. Echte medezeggenschap ontbreekt. Dat is anders in het volgende stadium. Hierin bewegen partijen van puur procedurele medezeggenschap naar meer inhoudelijke medezeggenschap. De ondernemingsraad neemt een proactieve houding in. Hij haalt bijvoorbeeld actief informatie op uit de achterban en maakt gebruik van zijn initiatiefrecht om zaken bij de ondernemer onder ogen te brengen. Functioneert de ondernemingsraad proactief, dan blijkt de ondernemer vaker bereid met de ondernemingsraad op te trekken in plaats van zich tegenover de ondernemingsraad op te stellen: hij ziet de meerwaarde van medezeggenschap in. Regelmatig wordt er ook in dit stadium voor gekozen de structuur van de medezeggenschap aan te passen, bijvoorbeeld door de introductie van een gelaagde structuur. Tot slot is er het vierde en laatste stadium. Vanuit de participatie gedachte is dit de ideale vorm van medezeggenschap. De ondernemingsraad weet perfect wat er in de organisatie speelt en wordt – mede daardoor – een gelijkwaardige gesprekspartner van de ondernemer. De medezeggenschapsstructuur is afgestemd op de organisatiestructuur, zodat medezeggenschap kan plaatsvinden op een passend niveau. Er zijn vaak diverse medezeggenschapsorganen die adequaat samenwerken en elkaar ondersteunen.
Vormgeving van medezeggenschap
Bij ieder stadium van de ontwikkeling van medezeggenschap passen bepaalde kenmerken en specifieke medezeggenschapsstructuren. In het eerste stadium is feitelijk nog geen sprake van een (formele) structuur. Deze formele structuur wordt geïntroduceerd in het tweede stadium, maar is dan vaak nog heel ‘basic’: meestal wordt enkel en alleen een ondernemingsraad ingesteld. De echte uitdaging begint pas als je medezeggenschap wil door ontwikkelen naar het derde en vierde stadium. Vaak is er juist dan behoefte aan een aangepaste structuur, waarbij participatie en samenwerking centraal staan. Daarbij is leidend de gedachte dat medezeggenschap – waar mogelijk – zo dicht mogelijk bij de werknemers en dus zo laag mogelijk in de organisatie gepositioneerd moet worden. De vraag rijst dan al snel of één enkele ondernemingsraad dan volstaat.
Vooropgesteld is het – ook in het tweede stadium – van belang om de ondernemingsraad zo samen te stellen dat hij een zo goed mogelijke afspiegeling van de organisatie vormt. De WOR schrijft dat ook voor. Het gebruik van kiesgroepen of geoormerkte zetels kan daarbij helpen. Bij een kiesgroepenstelsel worden alle in de onderneming werkzame personen verdeeld in kiesgroepen. Iedere kiesgroep krijgt een aantal zetels. Er vinden geen integrale verkiezingen plaats, maar verkiezingen per kiesgroep. Door te zorgen dat de kiesgroepen een adequate afspiegeling van de werknemers vormen, wordt een evenwichtig samengestelde ondernemingsraad gekozen. Geoormerkte zetels dienen hetzelfde doel. In dat geval worden wel integrale verkiezingen gehouden, maar wordt een aantal zetels gereserveerd voor een bepaalde groep.
In het derde of vierde stadium kan de ondernemingsraad nadenken over een uitbreiding of een verfijning van de medezeggenschapsstructuur. Soms ontkomt men daar zelfs niet aan, als zich bepaalde organisatorische ontwikkelingen voordoen. Realiseer dat de WOR hiervoor ruimte biedt. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheden voor het instellen van GOR-en, COR-en en/of commissies. Deze gremia zorgen voor een gelaagde medezeggenschapsstructuur. Dat biedt de mogelijkheid om medezeggenschapstrajecten daar te beleggen waar de effecten in de organisatie spelen. In het verlengde van de wettelijke oplossingen, kunnen ook alternatieve vormen van medezeggenschap uitkomst bieden. In dit kader kan gedacht worden aan platforms, werkgroepen of klankbordgroepen, of aan een flexibele schil van in de onderneming werkzame personen die bij uitstek deskundig zijn op een bepaald gebied. Dit zijn geen in de WOR-geregelde vormen van medezeggenschap, waardoor meer flexibiliteit bestaat bij het inzetten van deze varianten.
Meer weten?
Het is duidelijk dat het voor een effectieve medezeggenschap van belang is dat de medezeggenschap meebeweegt met ontwikkelingen die zich in de organisatie voordoen. Wilt u meer weten over hoe u als medezeggenschap mee kunt bewegen naar een vorm die het beste past bij de organisatie, met oog voor de mogelijkheden en grenzen die de WOR in dat kader biedt? Wij vertellen u er graag meer over tijdens onze workshop ‘medezeggenschap: beweeg mee’ tijdens het inspiratie-evenement Scoren met medezeggenschap op 14 november 2018! Inschrijven kan via het aanmeldformulier.
mr. Joost van Mierlo en mr. drs. Manouk Milbou
Add comment